Nema Jugoslavia!

Hemm dal-baħnan jismu Ivan, mitluf f'labirint sotterran xi mkien taħt wiċċ id-dinja. Ħin minnhom jitlaqa' ma' suldat u jistaqsih liema hi t-triq lejn il-Jugoslavja u s-suldat iwieġbu: Nema Jugoslavia! Għaċ-ċittadini fl-ex-Jugoslavja li kienu ddikjaraw irwieħhom bħala Jugoslavi, dan il-vers mill-film kbir ta' Emir Kusturica Underground kien l-aktar wieħed kattiv u l-aktar wieħed veru.

Il-Juvoslavja m'għadhiex teżisti. Kuntrarju għall-istorja taċ-Ċekoslovakkja (nazzjoni ieħor li m'għadux magħna), is-siparju fuq il-Jugoslavja ngħalaq bl-aktar mod traġiku u tal-misħija. M'hemmx għalfejn nerġgħu naraw l-istorja għax naħseb li issa rrealizzajt li hemm aktar minn storja waħda u aktara ma tisma' stejjer aktar tispiċċa konfuż, meta tikkunsidra li l-interpretazzjoni tinbidel skond in-narratur.

Dan is-sajf żort żewġ repubbliki ex-Jugoslalvi: il-Kroazja u s-Slovenja. Din ta' l-aħħar qiegħda titqies bħala l-aktar nazzjon interessanti u dinamiku li ssieħeb fl-UE f'Mejju li għadda u x'aktarx li s-Slovenja diġa' għarfet tidfen il-memorji ta' l-era preċedenti tagħha. X'aktarx. Imxejt diversi drabi tul Trubarjeva Cesta - it-triq li tieħdok fil-qalba ta' Ljubljana - u mal-ħitan stajt nara ħafna graffiti b'tifħir lil Tito u b'disprezz lill-UE imlaqqma bħala sistema kapitalista u dittatorjali. Iżda wieħed faċilment jista' jinterpreta dan bħala nostalġija komunista, fenomenu psiko-soċjali li qiegħed jifjorixxi fil-pajjiżi ex-Komunisti kollha. Rari jinqala' kliem fuq in-nazzjon il-mejjet. Wara kollox, is-Sloveni ma ġġildux gwerer tneħħi battalja ta' għaxart ijiem li minnha ħarġu rebbiħin. U issa, terġa' u tgħid, issieħbu fl-UE.

L-istorja tal-Kroati hija totalment differenti. Jekk id-diskors idur fuq il-gwerra, se tispiċċa tisma' ħafna stejjer mimlija mibgħeda. Lis-Serbi jobogħduhom għal 'dak li għamlulna.' Ħaġa li tolqotni profondament hija li fi kwanlunkwe storja li jirrakkuntawlek, il-Kroati qatt ma jammettu li wettqu xi ħaġa ħażina. Naturalment qiegħed niġġeneralizza. Ovvjament qiegħed nikteb l-impressjonijiet personali tiegħi. U hija wkoll ħaġa ovvja li mhux il-Kroati kollha huma ta' dan it-tip. Ngħidu aħna Slavenka Drakulic. Fl-aħħar ktieb tagħha, And They Would Never Hurt a Fly, Drakulic tanalizza l-psike ta' dawk responsabbli għat-traġedja Jugoslava u li bħalissa għaddejin ġuri fl-ICTY. Fost il-bojja kien hemm ukoll Kroati, u Slavenka tikteb dwar dawn ukoll. Xi Kroati ma jaħmluhiex lil Slavenka u saħasitra jikkunsidrawha bħala traditur ta' pajjiżha.

Waqt konferenza li saret f'raħal Kroat, kont qiegħed naqsam il-kamra ma' Kroat, ġuvni inteliġentissmu xi ftit tas-snin iżgħar minni. Għex il-gwerra u kien inġabar bil-lieva wkoll. Billi kont naf li għadu moħħu miftuħ u ma kellux tendenzi nazzjonaliti, lejla minnhom staqsejtu x'kien li wassal għal dak li ġara f'Mostar. Kien propju dakinhar li l-pont leġġendarju ta' Mostar reġa' ġie inawgurat. Quddiemi rajt wiċċ bla espressjoni u l-unika tweġiba li tani dan il-ġuvni Kroat kienet: "m'għandix idea."

Waqt li qed nikteb dan, il-poplu tal-Bosnja Herzegovina qiegħed jivvota biex jeleġġi l-gvernijiet muniċipali, fl-ewwel elezzjonijiet lokali organizzati mill-awtoritajiet Bosnijaċi minn tmiem il-gwerra fl-1995. Il-bieraħ, iżda, il-BBC irrapporta inċident ikrah. Mijiet ta' Serbi Bosnijaċi żammew nisa Musulmani meta dawn kienu se jpoġġu plakka kommemorattiva ma' bini li matul il-gwerra kien jintuża bħala kamp għall-istupri. Kellha tintervjeni l-pulizija ta' kontra l-irvellijiet meta xi mitejn Serb tal-Bosnja bdew igaraw bajd u ġebel u in-nisa Musulmani. Dawn in-nisa, li wħud minnhom kienu vittmi ta' stupru waqt il-gwerra, kellhom ipoġġu l-plakka xi mkien ieħor. Din l-istorja hija telfa simbolika oħra għall-Bosnijaċi.

Qed nikteb dan b'diqa kbira, iżda fl-istess ħin infakkar lili nnifsi fil-ktieb ta' Svetlana Broz Good People in Evil Time. Svetlana Broz, waħda min-neputijiet ta' Josip Broz Tito, tagħmel ħafna attivitajiet, fosthom tippresiedi l-fergħa tal-Gardens of the Righteous Worldwide f'Sarajevo. Fil-ktieb tagħha tirriproduċi numru ta' intervisti verbatim ma' Serbi, Kroati u Bosnijaċi li fl-eqqel tal-'kunflitt etniku' li ġennen lill-Jugoslavja, kienu megħjuna mill-'għedewwa' tagħhom. Dawn l-intervisti juru li l-kunflitti etniċi ma kinux fenomenu popolari. Dawn ir-rakkonti, uħud minnhom iqanqluk u oħrajn drammatiċi, huma xiehda li jagħtu lill-qarrej raġġ ta' tama li mhux il-bnedmin kollha huma ħżiena.

Iżda xorta waħda, nhar il-Ħamis li għadda, nisa Musulmani ġew attakkati bil-bajd u l-ġebel talli ppruvaw iżommu l-istorja tagħhom ħajja.